بنیاد ایران شناسی به سرپرستی دکتر حسن حبیبی در جلد سوم کتاب «شهرهای ایران شهر» به معرفی حسن آباد پرداخته است. اما در معرفی این شهر شاهد مطالبی بی مدرک و لغزش هایی هستیم. در ابتدا متن کامل را می آوریم و سپس ایرادات آن را در پستی دیگر می آوریم.
سید حسن فاطمی
حسن آباد
موقعیت شهر
حسن آباد از شهرهاى استان اصفهان در 52 درجه و 37 دقیقه و 28 ثانیه طول جغرافیایى و 32 درجه و 22 دقیقه و 2 ثانیه عرض جغرافیایى و در ارتفاع 964 مترى از سطح دریا به فاصله 120 کیلومتر از شهر اصفهان بر روى دشتى واقع گردیده است.
این شهر در سال 1374 به شهر تبدیل شده است.
طبیعت
حسن آباد تابستان هاى گرم و زمستان هاى سرد دارد. براساس آمار به دست آمده از ایستگاه هواشناسى ورزنه نزدیک ترین ایستگاه حسن آباد میانگین هفت ساله بارندگى طى دوره 1387 ـ 1380 / 94 میلى متر بوده است. بیشترین بارندگى از آبان شروع و تا اواخر اردیبهشت ادامه پیدا مى کند. حداقل بارندگى از ماه هاى خرداد تا شهریور و مهر است و میزان آن به کمتر از 6 میلى متر در سال مى رسد. بیشترین میزان بارندگى متعلق به ماه هاى آذر و دى و بهمن است.
میانگین درجه حرارت هفت ساله براساس آمار هواشناسى ایستگاه ورزنه 8/15 درجه سانتى گراد است ؛ حداکثر درجه حرارت در ماه هاى خرداد و تیر و مرداد به عنوان گرم ترین ماه هاى سال بین 24 و 40 درجه سانتى گراد و حداقل درجه حرارت در ماه هاى زمستان به عنوان سردترین ماه هاى سال بین 13 و 17 درجه سانتى گراد است.
کوه هاى حسن آباد: در 8 کیلومترى غرب حسن آباد به عنوان مرکز بخش یک سرى از ارتفاعات با جهت شمال غربى ـ جنوب شرقى واقع شده است که حداکثر ارتفاع آنها مربوط به کوه چاه خزانه با ارتفاع 1860 متر است.
چشمه آبى در 5 کیلومترى شهر وجود دارد که منبع تمام آب هاى قنات این منطقه محسوب مى شود. از این چشمه نهرهایى به چند سو روان است که یکى از این نهرها به حسن آباد منتهى مى شود. به احتمال زیاد در زمان هاى قدیم این چشمه عامل اصلى به وجود آمدن روستاى حسن آباد در این نقطه بوده است.
تاریخ کهن شهر
وجه تسمیه: حسن آباد در گذشته هاى دور قریه اى به نام «دست جردوک» و وابسته به روستاى بزرگ ترى به نام دستگرد بوده است.
(در دوره ساسانیان معمولاً به اماکن و قلعه هاى نظامى دستگرد مى گفته اند).
قلعه دست جردوک دروازه اى داشته که محل عبور و مرور مردم داخل قلعه به بیرون بوده است. ضمنا در اطراف این قلعه، خندقى نیز حفر شده بود.
به تدریج و با افزایش جمعیت داخل قلعه، عده اى از مردم در خارج از قلعه به کار ساخت و ساز پرداختند و آن را توسعه دادند. این امر به حدود 750 سال پیش بر مى گردد و احتمال داده مى شود که در دوره قره قوینلوها و زمان جهان شاه قره یوسف بوده است. مؤید قدمت حسن آباد سنگ نبشته هایى ست که در حسینیه حسن آباد قرار دارد. حتى در گورستان قدیمى این شهر سنگ قبرهایى با قدمت 400 ساله وجود دارد که بر روى برخى از آنها نام فامیلى حسن آبادى به چشم مى خورد.
ساخت و ساز اماکن مسکونى بیشتر در کنار نهر آبى که از قنات خارا سرچشمه مى گرفته و از وسط حسن آباد رد مى شده صورت گرفته است.
به هر صورت، اولین محله اى که در خارج از قلعه بنیاد نهاده شده به محله یخچال معروف است. در ایام فعلى نیز هنگام حفر چاه هاى آب، سفال هایى به دست آمده که حکایت از وجود تمدن دیرینه اى در این منطقه مى نماید.
باور عمومى بر آن است که حسن آباد فعلى در دوره اوزون حسن آق قوینلو بنیاد نهاده شده است.
تحولات تاریخى: به احتمال خیلى زیاد در گذشته، مردم این روستا به آئین زرتشت عقیده داشتند و براى این که مشخص شود چه زمانى پیروى از این آئین به کلى از این منطقه از بین رفته باید تحقیق گسترده ترى به عمل آید. آنچه این امر را اثبات مى کند، وجود بناها و آتشکده هایى است که آثارى از آن همچنان بر جاى مانده است و مورد تأیید باستان شناسان نیز قرار گرفته است. مورد دوم وجود قبرستان هایى از آن دوره است که چنانچه به جهت قرار گرفتن مرده در قبر دقت کنیم، مشاهده مى شود که با نحوه تدفین به صورت اسلامى تضاد دارد و این خود اثبات مى کند که مردم قدیمى این منطقه به آئین دیگرى غیر از اسلام بوده اند. در بالاى سر مرده ها و زیر خاک ها هنوز هم اگر حفارى شود سکه ها و یا دانه هاى تسبیحى که مربوط به دوران گذشته است یافت مى شود. به هر صورت آنچه که مسلم است این است که این منطقه از دوران بسیار پیش تر از اسلام وجود داشته و منطقه مسکونى به شمار مى رفته است. اما از آنجا که تا سال 1374 به صورت بافتى روستایى به حیات خود ادامه مى داده ؛ لذا داراى پیشینه و تاریخى مستقل و مکتوب نیست و تاریخ گذشته آن را نمى توان به صورت مجزا از تاریخ شهرستان هاى جرقویه و اژیه و سایر شهرهاى اطراف آن مشخص نمود.
مسائل مردم شناختى و جامعه شناختى
براساس سرشمارى عمومى نفوس و مسکن در سال هاى 1365 ـ 1385 جمعیت شهر حسن آباد به شرح زیر بوده است:
1365 = 4578
1375 = 4738
1385 = 4353
جمعیت حسن آباد بر اساس آمار 1385، 4354 نفر و 1199 خانوار بوده است.
علت این عدم رشد جمعیتى را مى توان در مهاجرت سریع و وسیع توده جوان شهر به طرف شهرهاى بزرگ و به خصوص تهران بیان نمود.
دین: دین مردم حسن آباد اسلام و مذهب آنها شیعه اثنى عشرى است. مردم این شهر بسیار به دین اسلام مؤمن و معتقد بوده و به مناسبات مذهبى از قبیل اعیاد و عزادارى هاى مذهبى سخت پایبند بوده و خصوصا ایام عزادارى سالار شهیدان امام حسین علیه السلام را با شکوه فوق العاده اى برپا مى دارند.
زبان و گویش: زبان مردم حسن آباد فارسى و شبیه به گویش نائینى بوده و بنا به رحى در کتاب گویش کلیمیان اصفهان آمده، گویش آنها از لحاظ استعمال برخى از واژه ها و لغات شباهت زیادى به گویش یهودیان اصفهان دارد. خود اهالى معتقد هستند که گویش آنها نزدیکى فراوانى با گویش فارسى درى دارد که خود اهالى به آن گویش ولایتى مى گویند. در اینجا براى آشنایى بیشتر با این گویش به چند لغت و واژه حسن آبادى اشاره مى گردد:
بیشا = رفت، بومون = آمدم، بو = من آمدم، بِشَه = برو، بُورَه = بیا، ویشگیت = برداشت، ورا، وُرِّسى = بلند شو، اَفتو = آفتاب، مِفتو = مهتاب، این طرف (این وَر) = یِرُن، آنسمت = اُونِور، کیبو = چه کسى، مَع مَعى = مادر، بِرا = برادر، دُتى = دختر، پُرَه = پسر، باخاجه = پدر بزرگ، پُورمیرَ = پدر شوهر، پِرِین = پیراهن، اُرسى = کفش، چوهور = چادر زنان، چَرقد = روسرى چهارگوش، تل = شکم، انگولى = انگشت، دِزار = دیوار، کییَه = خانه، کایسُوى = کجا، مِزرَعَه = مزرعه، اُگوشت = آبگوشت، گیشنیجؤ = اِشکنه، کووَه = سگ، مَیلى = گربه، موقو = غورباغه، کوفتِر = کبوتر، کرک = مرغ، گا = گاو.
پوشاک محلى: پوشاک بومى زنان عبارت است از: چارقد سفید از جنس وال، تومون صدفى (شلوارى که با پارچه هاى اطلسى دوخته مى شود)، پیراهن و جلیقه و شال، جلیقه ها معمولاً از پارچه هاى مخملى دوخته مى وشد. نوع دیگرى از لباس هاى خانم ها پیراهن و تومون قرى و ارخالَق است که جنس آنها بیشتر از کرباس بوده و در پیراهن و شلوارها به جاى کش از نوعى نخ استفاده مى کنند. زنان از پوشش کت یا ارخالق (جلیقه) نیز استفاده مى کنند. زیر بغل کت ها چاک داشته و بعضى از این کت ها را به صورت چهل تکه مى دوخته اند.
لباس آقایان نیز در قدیم شامل شال و قبا مى شده که بعد از کشف حجاب در دوره پهلوى این پوشش محلى تبدیل به کت و شلوار گردید.
ماچى: پارچه کوچک و چهارگوشى بوده که روى آن را سوزن دوزى مى کردند و در داخل آن نمک ترکى و دعاى چشم زخم قرار مى دادند. این پارچه کوچک که به معناى ماه کوچک بوده به پشت لباس بچه ها سنجاق مى کردند و در برخى از موارد نیز آنها را از کاکل بچه ها آویزان مى نمودند.
عزادارى ماه محرم: در دهه اول محرم دسته هاى سینه زنى و زنجیرزنى در خیابان ها و کوچه هاى حسن آباد به راه مى افتند و مردان دست هاى خود را پشت کردن یکدیگر گذاشته و به صورت زنجیروار حلقه اى تشکیل داده و هنگام خواندن نوحه با ضرب آهنگ نوحه یک پاى خود را جلو گذاشته و با دست دیگر بر سینه خود مى کوبند.
به راه اندازى کاروان هاى تعزیه از دیگر مراسم دهه اول محرم به خصوص روز عاشوراست. در این کاروان ها خیمه هاى فراوانى بر پا مى شود و چند نفر نقش شهداى کربلا را بازى مى کنند و نقش على اکبر یکى از نمادهاى بارز و چشمگیر این مراسم است، مراسم نخل گردانى هم یکى دیگر از کارهاى عزاداران است و مردمى که به عناوین مختلف در طى سال نذر کرده اند پارچه هایى به این نخل گره مى زنند و همچنین علمى نیز در دسته هاى عزادار گردانیده مى شود که توسط مردم به این علم لباس و پارچه هاى مختلف گره زده مى شود.
ختم صلوات: یکى از مراسم هاى مذهبى است که توسط مردم حسن آباد در طى سال اجرا مى شود و براى اجراى این مراسم، سفره مخصوصى وجود دارد که روى آن اسامى ائمه نوشته شده است ؛ رسم است که با خواندن نام هر یک از ائمه شرکت کنندگان هر کدام یکصد صلوات مى فرستند و به ازاى هر یکصد صلوات، یکصد نخود یا دیگر حبوبات روى سفره ریخته مى شود ؛ معمولاً پس از پایان مراسم حبوبات ریخته شده روى سفره را جمع آورى کره و با آن آشى مخصوص پخته مى شود، در این مراسم هر یک از شرکت کنندگان دو رکعت نماز خوانده و بعد از انجام دعا و نماز، از طرف بانى مجلس به حاضران شام داده مى شود و آنها پس از خوردن شام به منازل خود مراجعه مى کنند. از قدیم الایام رسم بوده که تعداد صلوات هاى فرستاده شده باید چهل هزار عدد باشد ؛ آش پخته شده به نیت شفاى بیماران و برآورده شدن حاجات بین نیازمندان تقسیم مى شود.
چاک چاکى: از جمله مراسمى بوده که در ایام محرم انجام مى شده و طى آن مردم عزدار در حالى که دو قطعه چوب در دست گرفته و آنها را به هم مى زنند از جایگاهى به جایگاه دیگر مى روند و هو مى کشند و عزادارى مى کنند. تعزیه خوانى معمولاً در ماه هاى محرم و صفر برگزار مى شده و طى این دو ماه مردم به نوعى عزادار امام حسین علیه السلام و یاران او بوند.
بعد از ماه صفر و با توجه به قیام مختار که قاتلین امام حسین علیه السلام را به سزایشان رسانیده بود، مراسم و شبیه سازى قیام مختار برگزار مى شده است.
در این مراسم مردم، جلسه محاکمه و مجازات قاتلین امام حسین و یاران را صحنه سازى مى کنند و در حقیقت در این روز سوگوارى دو ماهه با برپا کردن جشن به پایان مى رسد.
عید غدیر: مردم حسن آباد رفتن به منازل سادات در روز عید غدیر را ثواب مى دانند ؛ آنها در روز عید غدیر سعى مى کنند که به منازل هفت تن از سادات شهر رفته و از آنها دیدن کنند ؛ این سادات مقدارى ول را در ظرفى قرار مى دند و پس از انجام دید و بازدید، آن ظرف را جلوى فردى یا افرادى که به دیدن آنها آمده، مى گیرند و وى به خاطر تبرک، سکه یا مقدارى از آن پول را به عنوان عیدى برمى دارد.
عید فطر: در گذشته و حتى امروزه نیز رسم بر این است که شب قبل از عید فطر تمامى خانواده هاى حسن آباد بدون استثنا سیرابى گوسفند تهیه کرده و بعد از تمیز کردن، آن را همراه با سبزیجات، حبوبات (نخود، لوبیا و عدس) روى آتش بار مى گذارند و این آش تا صبح با آتش ملایم پخته مى شود و در صبح روز عید فطر اعضاى خانواده آن را همراه با ماست با کشک یا به صورت ساده مى خورند.
مراسم جرجرونى: در روز 27 ماه رمضن هر سال عده اى از بچه ها دور هم جمع شده و به در خانه هاى مردم مى رفتند و با خواندن شعرى به این مضمون:
جرجرونى هیا، حلوا کرونى هیا، یوز گردو هیا، واهمنوکچى دارو هیا، گندم کوپجى (چونه) دارو هیا، وردلمنى (نان را به من بده) هیا، اگه نخورنى گو هیا، گو شام بوونى هیا، اشتر قطار مالک بیار هیا،... منتظر مى ماندند تا صاحبخانه در دادن این مواد تأخیر مى کرد بچه ها دوباره و چند باره این شعر را مى خواندند تا بالاخره صاحبخانه چیزى به آنها مى داد. معمولاً مردم به نیت دادن صدقه و رفع بلا مواد فوق الذکر را به بچه ها مى دادند و آنها نیز پس از رفتن به در خانه هم محله اى ها، مواد به دست آمده را جمع آورى و بین خود تقسیم مى کردند. این رسم در قدیم به وسیله بزرگ ترها و امروزه توسط کودکان و نوجوانان اجرا مى شود.
عید نوروز: اهالى حسن آباد تعطیلات عید نوروز را به دو قسمت اصلى تقسیم کرده اند: به سه روز اول فروردین ماه عید بزرگ و به 9 روز بعدى عید کوچک مى گویند. آنها به عید کوچک، عید سلطان نیز مى گویند. در حسن آباد نیز مانند بقیه نقاط کشور برنامه هاى دید و بازدید، عیدى دادن و عیدى گرفتن مرسوم است ولى فرقى که بین آنها و سایر مردم کشور وجود دارد این است که مردم در آخرین روز تعطیلات (ماقبل سیزده بدر) به محلى واقع در نزدیکى چشمه جوشان حسن آباد در پنج کیلومترى این شهر که به نام (جاى پاى حضرت) معروف است مى روند و ابتدا مراسم تخم مرغ جنگى را برگزار مى کنند ؛ در این مراسم هر کسى تخم مرغ پخته شده اى را در دست مى گیرد و دو نفر، دو نفر تخم مرغ ها را به هم مى زنند و تخم مرغى که شکسته مى شود نصیب فرد پیروز مى شود.
رسم دیگرى که در این شهر اجرا مى شده، آب تنى کردن پسران و دختران به صورت جداگانه در چشمه جوشان است. آنها پس از آب تنى کردن به رقص و پایکوبى مشغول مى شوند و جشن مفصلى مى گیرند.
عقد و عروسى در حسن آباد: مراسم عقد و عروسى در حسن آباد سه شبانه روز به طول مى انجامید و طى این مدت از طرف خانواده داماد دو شام و یک نهار، پلو و خورش و یک وعده آبگوشت براى نهار به مدعوین داده مى شود. رسم بوده تا شب عروسى، عروس و داماد همدیگر را نمى دیده اند که البته امروزه این وضعیت تغییر کرده و عروس و داماد قبلاً همدیگر را دیده و مى پسندند و سپس مراسم عروسى اجرا مى شود.
روز قبل از عروسى که داماد به سلمانى مى رفته، مراسمى به نام آب حنا برگزار مى شده و سلمانى سینى اى در دست گرفته و همراهان داماد هر کدام مبلغى در آن سینى ریخته و بدین وسیله دستمزد سلمانى پرداخت مى شده است ؛ شب عروسى، رسم است که خانواده عروس در مراسم شرکت نمى کنند و اعضاى خانواده در کنار همدیگر شامى را صرف مى کردند.
 در شب عروسى، عروس را پیاده به خانه داماد مى بردند. رسم بود که جوانان محله عروس، از خروج عروس از محله جلوگیرى مى کردند و تا هدیه اى از داماد نمى گرفتند اجازه بردن عروس را نمى دادند. بالاخره پس از اخذ هدیه از داماد اجازه مى دادند تا عروس از محله خارج شود.
جلوى خانه داماد، پدر داماد به استقبال عروس مى آمده و هدیه اى به نام پیش انداز (پاانداز) به عروس مى داده و عروس ابتدا، تخم مرغى به در خانه داماد مى زده و سپس مقدارى عسل به سر در خانه داماد مى مالیده که معتقد بودند شکستن تخم مرغ باعث از بین رفتن چشم هاى شور مى شده و عسل نیز شیرینى و پایدار بودن زندگى را به همراه مى آورده است.
بعد از عروسى، داماد تا یک هفته و عروس تا 15 روز از منزل خارج نمى شده است. روز پانزدهم بعضى از اعضاى خانواده داماد و بعضى از دوستان عروس، عروس را به حمام مى بردند و بساط پذیرایى در منزل داماد برپا مى شده و رسما اعلام مى شده که عروس مى تواند در جامعه رفت و آمد کند.
غذاهاى محلى: نان مخصوص: یکى از نان هاى محلى و بسیار خوشمزه متعلق به مردم حسن آباد است. زن هاى حسن آباد براى تهیه این نام مقدارى سبزیجات مختلف و ساقه پیازچه را به همراه مقدارى پیاز خورد شده داخل آرد ریخته و خوب به هم مى زنند. سپس آن آرد مخلوط شده را تبدیل به خمیر کرده و از این خمیر نان مخصوص خود را تهیه مى کنند ؛ این نان را معمولاً همراه با کره گاوى آب شده و مقدارى نمک و ادویه میل مى کنند.
گشنیجو (گشنى جو): مقدارى نان خشک شده را کوبیده و آنها را همراه با کمى ادویه و پیاز داخل روغن سرخ مى کنند و سپس قدرى فلفل و بعد آب جوش روى آن ریخته و روى آتش مى گذارند ؛ وقتى که مایع داخل ظرف به جوش آمد مقدارى سیب زمینى خورد کرده و تخم مرغ و شنبلیله و گشنیز داخل آن ریخته و غذاى به دست آمده را با نان میل مى کنند.
آش جو شلغمى: مقدارى گندم  و حبوبات را همراه با مقدارى گوشت و استخوان گوسفند داخل ظرفى ریخته و از سرشب روى شعله ملایمى با اینکه داخل تنور گذاشته و آن را مى پزند و سپس صبح روز بعد آش آماده شده را میل مى کنند. حسن آبادى ها معتقدند که این آش براى رفع سرماخوردگى و گلو درد بسیار مفید است.
بازى هاى محلى:
بازى چاله: چهار یا پنج نفر جمع مى شوند و چاله اى به قطر 5 ـ 4 سانتى متر روى زمین مى کنند و مقدارى پول خرد داخل چاله مى گذارند و سپس از فاصله اى مشخص هر کدام به ترتیب سکه اى را به طرف چاله پرتاب مى کنند و سکه هر کدام از آنها که داخل چاله رفت آن پول متعلق به فرد برنده خواهد بود.
تنگ دیوار: گروهى در کنار همدیگر و پشت به یک دیوار قرار مى گرفتند و در طرفین آنها دو نفر آدم پر زور و ورزیده قرار مى گرفتند. این دو نفر از طرفین با شانه هاى خود به افراد گروه، فشار وارد ساخته و هر کسى که نتواند فشار وارده را تحمل کند و از صف خارج شود بازنده خواهد بود و جریمه اش نیز کتک مفصلى بود که از اعضاى گروه مى خورد.
اقتصاد و مشاغل
مجموع اراضى زیر کشت آبى در حسن آباد برابر 538 هکتار است، که براى محصولات گندم برابر 395 هکتار، جو معادل 75 هکتار، پنبه حدود 20 هکتار و نباتات علوفه اى حدود 47 هکتار در نظر گرفته شده است که توسط ده قنات و 50 چاه نیمه عمیق و یک چاه عمیق آبیارى مى گردد.
فعالیت در بخش دامدارى نیز مکمل بخش کشاورزى به شمار مى آید. در مجموع بخش کشاورزى در این شهر نسبت به سایر بخش هاى اقتصادى اهمیت کمترى دارد و علت اصلى آن عدم وجود آب کافى در منطقه است.
محصولات عمده این شهر عبارت اند از: گندم، جو، چغندر قند و علوفه شامل: یونجه، ذرت، پنبه، ارزن و صیفى جات.
عمده ترین فعالیت اقتصادى شهر حسن آباد فعالیت در زمینه صنایع دستى و کارگاهى کوچکى است که در شهر احداث شده است. در حسن آباد فعالیت صنایع دستى در زمینه قالى بافى، زیلو بافى، گلیم بافى، خورجین بافى و نساجى است. به طورى که در اکثر منازل به بافت قالى مى پردازند.
مشاغل دیگرى از قبیل سفره بافى به صورت قلمکار و پارچه بافى و سفره قندى و بافت خورجین رنگى و ساده و گلیم بافى نیز اشاره نمود.
قالى هاى بافته شده در حسن آباد عمدتا به صورت شش لا و نُه لا بافته مى شوند.
تعلیم و تربیت و فرهنگ
آموزش در حسن آباد مانند سایر نقاط ایران در گذشته به شکل مکتب و مکتب خانه دارى بود. قبل از انقلاب اسلامى کودکان و جوانان سوادآموز در حسن آباد اکثرا به شهرهاى نزدیک مى رفته و تحصیلات خود را در مدارس و دبیرستان هاى آن شهرها ادامه مى دادند.
اولین دبستان به شکل نوین در دهه چهل خورشیدى در این شهر ساخته شد. این دبستان قبلاً در خانه اربابى راه اندازى شد و اولین آموزگاران آن نیز آقایان حیدرى و حاج سهراب منصورى (که قبلاً مکتب دار بود) بوده اند که هنوز هم در قید حیات هستند. این مدرسه امروز در بین مردم به مدرسه کهنه معروف است.
در دهه چهل اداره آموزش و پرورش حسن آباد در منزلى که قبلاً کدخدالى حسن آباد یعنى حاج سید رضا طباطبایى تعلق داشت، تأسیس گردید و اولین مدرسه اى که در این شهر تأسیس گردید، دارالفنون نام گرفت.
نام مدرسه دارالفنون بعدها به دبستان دولتى حسن آباد تغییر یافت و در سال 1354 ساختمام جدیدى براى این دبستان احداث گردید. در همان سال، اولین مدرسه راهنمایى حسن آباد هم در کنار این ساختمان احداث و شروع به فعالیت نمود.
تعداد افراد باسواد حسن آباد در سال 1385، 496 / 3 نفر بوده که تعداد 705 / 1 نفر آنها مرد و تعداد 591 / 1 نفر آنها زن بوده اند. در این سال تعداد افراد بى سواد نیز 745 نیز بوده که تعداد 267 نفر آنها مرد و تعداد 478 نفر آنها زن بوده اند.
در حسن آباد 3 دبستان ابتدایى، 2 مدرسه راهنمایى، دو دبیرستان، و 2 مرکز پیش دانشگاهى، و یک کلاس دانش آموزان استثنایى فعال است که 2038 دانش آموز مشغول به تحصیل هستند.
دانشگاه پیام نور در حسن آباد در سال 1385 افتتاح شده است.
بهداشت و درمان
شهر حسن آباد داراى یک مرکز بهداشتى درمانى با سرویس دهى 24 ساعته بوده و شامل بخش هاى ممایى، دندانپزشکى و آزمایشگاه است. در این مرکز بهداشتى در حال حاضر 4 پزشک و 41 نفر در زمینه خدمات بهداشتى و درمانى فعالیت مى کنند.
ارتباطات
جاده اصلى اصفهان ـ حسن آباد تنها جاده عبورى و اصلى منطقه جرقویه به شمار مى آید. فاصله حسن آباد با اصفهان از مسیر این جاده حدود 120 کیلومتر است.
حدود تقریبى فاصله حسن آباد با سایر روستاهاى حوزه نفوذ را مى توان به شرح زیر بیان داشت:
روستاى کمال آباد در حدود 5/1 کیلومترى شمال حسن آباد، روستاى دستجرد در 1 کیلومترى شمال کمال آباد و 3 کیلومترى شمال حسن آباد، روستاى خارا در 5/1 کیلومترى جنوب شرقى حسن آباد و روستاى اله آباد و مالواجرد در حدود 9 کیلومترى جنوب شرقى روستاى حسن آباد قرار دارد.
از نظر ارتباط جاده اى حسن آباد با شهر اصفهان و دیگر روستاها مى توان به وجود جاده آسفالته اشاره نمود و قرارگیرى و گذر خطوط آسفالت از کنار روستاهاى علیا را ذکر نمود.
شهر فاقد فرودگاه و راه آهن است و در این شهر هیچ گونه روزنامه یا نشریه به چاپ نمى رسد.
مراکز آیینى، مساجد، امامزاده ها و آثار تاریخى
مساجد: در شهر حسن آباد تعداد پنج مسجد وجود دارد که مهم ترین و قدیمى ترین آنها مسجد جامع شهر است. در این شهر حسینیه بزرگى نیز وجود دارد که برخى از مراسم مربوط به عزادارى هاى مذهبى مردم در این حسینیه برگزار مى شود.
امامزاده: تنها امامزاده موجود در حسن آباد امامزاده اى موسوم به سید محمد علیه السلام است که مردم اعتقاد خاصى به آن دارند.
دژکوه: با توجه به عدم وجود یک مجموعه تفریحى، و فرهنگى و ورزشى در شهر حسن آباد، و با عنایت به اینکه در ضلع غربى شهر حسن آباد و در بالاى تپه اى در این منطقه برجى قدیمى و به جاى مانده از دوران ایران باستان به نام دژکوه با قدمت حدود 1500 سال واقع شده، که نیاز به مرمت و بازسازى دارد.
برج هاى کبوتر و خانه هاى تاریخى از جمله آثار به جا مانده و دیدنى این شهر است.
دانشمندان، شاعران و نام آوران
از نام آوران قدیمى این شهر مى توان به آیت اللّه  سید حسن میر جهانى اشاره نمود که متولد محمدآباد جرقویه بوده و در زمان اشغال اصفهان توسط افاغنه طى فتوایى حکم قتل عام افاغنه را صادر کرده و چون به خاطر این حکم مورد تعقیب قرار مى گیرد فرار کرده و به حسن آباد مى آید و ساکن مى شود. وى بعدها در این محل ازدواج مى کند و میرافضل، میرجهان و میر حاج از نوادگان ایشان است.

شهرهای ایران شهر، تهران، بنیاد ایران شناسی، چاپ اول، 1390، ج 3، ص 421 ـ 425