هاون سنگی
محمود صادقی
عکس از: حسین شفیعی (مسیب)
تهیه: دی ماه 1387
هاون برای بیشتر مردم تازگی ندارد ولی هاون سنگی و چگونگی استفاده از آن برای بسیاری نامعلوم است و حتی با شکل و شمایل آن آشنایی ندارند. بعید است امروزه کسی به ساخت و فروش آن اقدام کند. در بعضی مناطق به هاون سنگی ، سِرکو می گویند اما در زبان محلی حسن آباد یانه می نامند.
هاون سنگی را از مرغوب ترین و سخت ترین سنگها به اندازه های مختلف یعنی کوچک، متوسط و بزرگ می ساختند و با وسیله ای چوبی ـ چنانکه در تصویر ملاحظه می شود ـ برای کوبیدن چیزهایی از قبیل ادویه، گوشت، گندم و ... استفاده می کردند. دسته هاون را باید از چوب سفت درخت توت یا پسته درست می کردند و الا در اثر ضربه های محکم، بزودی می شکست و متلاشی می شد یا سر آن تراشیده شده مخلوط با شیئی می شد که می کوبیدند. من تاکنون دسته هاون از جنس سنگ ندیده ام اما در قم و بعضی مناطق از سنگ سخت بوده است. در زبان محلی حسن آباد به دسته هاون دِی سانه می گویند.
به مرور چرخ گوشت و آسیاب برقی جای یانه را گرفت هرچند کم و بیش این ابزار قدیمی در خانه های حسن آباد یافت می شود.