پیشواز ماه رمضان

محمود صادقی و جواد صادقی

خانه تکانی

در گذشته خانه تکانی یک رسم پیشوازی مهم برای رمضان بوده است و تقریباً همه خانواده ها به خانه تکانی کامل قبل از رمضان (مانند شب عید نوروز) اهتمام داشته اند. مرمت و سفید کردن خانه با گچ نیز در آستانه ماه رمضان یک رسم مألوف بوده است.

جالب آنکه اعتقاد بر این بود اگر خانه تکانی توسط دختران دم بخت انجام شود، برکت رمضان آنها را تا رمضان دیگر به خانه بخت خواهد فرستاد.

نظافت و مرمت مساجد

نظافت مساجد و تکایا و ... نیز رسم دیگری بوده که امروز هم از آن آثاری باقی است اما در گذشته بیشتر رونق داشته است. مراسم گلکاری مساجد نیز که قبل از رمضان برگزار می شد و طی آن ظاهر مسجد را پیراسته و با نوعی گل و گچ می اندودند یک سنت ثابت در گذشته بوده است.

حمام روزه

حمام روزه از رسوم متروک حسن آباد پیش از ماه مبارک رمضان بوده است. مردم مقید بودند پیش از شروع ماه مبارک رمضان، به دو منظور به حمام می رفتند: نخست عقیده داشتند که با شستشوی ظاهر و تن، باید خود را برای ورود به این ماه و استفاده بهتر آماده کرد. دوم به جا آوردن غسل ماه رمضان. با اینکه چنین غسلی مستحب است، مانند واجبات به آن اهتمام داشتند.

حنابندان

در کنار حمام روزه آرایش خانمها و زینت آرایی آنها نیز از سنت های مرسوم بوده است مراسم عمومی حنابندان نیز مشترکاً برای زنان و مردان اجرا می شده و اعتقاد عمومی برآن بوده است که دستی که در ماه رمضان به سمت آسمان بلند شود اما به ناخنش حنا نباشد، از رحمت و اجابت خدا بی نصیب می ماند.

نان رمضان

تهیه مایحتاج رمضان برای پیشواز این ماه، سنتی بوده که هنوز هم باقی است. بسیاری از خانواده ها قبل از رمضان و در روزه های آخر شعبان نان رمضان را می پختند و وسایل و تدارکات لازم را تهیه می دیدند. نان رمضان با نان سایر ایام سال تفاوت داشت و پرمایه تر بود.

رشته بری

از جمله مراسم تقریباً عمومی دیگر برای رمضان، علاوه بر نان رمضان مراسم رشته بری بود که تقریباً در همه نواحی ایران رواج داشت. برای تهیه آش که غذای ثابت سفره های افطار است قبل از رمضان مراسم رشته بری گاه به صورت عمومی و گاه خصوصی تدارک می شده است. خانوارها یا تعدادی از آنها با هم خمیر رشته را تهیه می دیدند و پس از آن فردی که تبحر خاصی در رشته بری داشت و به او «رشته بر» می گفتند، خمیرها را می برید و آش تهیه شده را به نسبت سهم خانواده ها تقسیم می کرد. در مواردی نیز خانم ها ی آشنا خودشان این کار را در منازل انجام می دادند.

آشتی کنان

سنت مهم و شایسته دیگری که در ایران رواج داشت و امروز رگه های ضعیفی از آن باقی است مراسم آشتی کنان بود. هر سال در آستانه رمضان بزرگان منطقه به سراغ خانواده ها، زن و شوهرها و کسانی که با هم کدورتی داشتند رفته و آنها را به مناسبت ورود به رمضان آشتی می دادند و اعتقاد داشتند کسانی که با داشتن کدورت از یکدیگر به رمضان وارد شوند طاعات مقبولی نخواهند داشت. جالب آنکه در بسیاری از موارد حتی کسانی که کسی از کدورت آنها خبر نداشت خود برای برگزاری این رسم پیغام می فرستادند و به انجام آن اهتمام داشتند.

کلوخ اندازان

آیین کلوخ اندازان که در بخش هایی از جنوب و نواحی مرکزی ایران مورد استقبال فراوان بود بر این اساس استوار بود که روز قبل از شروع ماه یا دو روز مانده به شروع ماه را باید به طبیعت رفت و به شادی و نشاط پرداخت و با خوردن دوست داشتنی ترین چیزها و تمتع کامل دنیوی چشم را سیر کرد تا در ماه رمضان، به مادیات و تنعمات هوس نورزد. بر همین اساس در روزهای مذکور خانواده ها به صورت دسته جمعی به طبیعت می رفتند و ضمن تفریح و تغذیه و... کدورت های باقی مانده را نیز فرو می شستند و برای ماه رمضان از هر حیث آماده می شدند. کسانی که مراسم آشتی کنان آنها برگزار شده بود عموماً میهمان ویژه فامیل یا دوستان بودند. این مراسم در بخش های مختلف نام های متفاوتی داشت که از جمله در تهران و قزوین به مراسم «گل خندانی» مشهور بود.

اگر ماه رمضان در زمستان واقع می شد، مراسم با تجمع در یک خانه بزرگ و اعیانی برگزار می شد. تفریح، مطایبه، خوردن و آشامیدن همه نوع مواد خوراکی و نوشیدنی و بازی های مختلف از مراسم این روز بود و خواندن این شعر نیز در این روز و در اول وقت مراسم مرسوم بود:

صد مژده که ماه رمضان می آید

رحمت زخدا به بندگان می آید

شد گردش و تفریح در این ماه حرام

چون قتل امام شیعیان می آید

روزه پیشوازی

گرفتن روزه پیشوازی نیز از آیین های دیگری بود که امروز هم باقی است اما یک تفاوت عمده آن با روز پیشوازی امروز این بود که افطار روزه دار در روزه پیشوازی فقط آب و خرما بود و غذای افطار یا افطاری برای وی تدارک نمی شد و در واقع غذای اصلی او غذای سحری روز اول رمضان بود. در حقیقت این روزه جز مقداری آب و خرما تا سحر روز اول رمضان ادامه داشت.