جرقویه علیا در یک نگاه

علی صادقی (گنگی)
 1387/6/20
بخش جرقویه علیا با وسعتی معادل 5/7191 کیلومتر مربع یکی ازوسیع ترین بخشهای استان اصفهان در جنوب شرقی آن است و جمعیتی بالغ بر 18000 نفر را در خود جای داده است.
پیشنیه تاریخی و موقعیت جغرافیایی
تاریخ پیدایش این بخش به قبل از ظهور اسلام برمی گردد و آثار برجای مانده در حوالی شهر حسن آباد و روستای دستجرد و همچنین خرابه های اطراف روستای اسفنداران نشان از قدمت تاریخی این بخش دارد. وجود خرابه هایی از آتشکده ها و همچنین تشابه گویش های محلی با گویش زرتشتیان شاهد این مدعاست.
این بخش از شمال به تالاب گاوخونی و بخش بن رود، از جنوب به شهرستان شهرضا، از شرق به استانهای فارس و یزد و از غرب به بخش جرقویه سفلی منتهی می شود.
تقسیمات بخش
بخش موصوف به مرکزیت شهر حسن آباد و دو دهستان با نامهای دهستان جرقویه علیا و دهستان رامشه دارای یک شهر و 17 روستا و مزرعه مستقل می باشد.
آب و هوا
از نظر آب و هوا منطقه جرقویه علیا را می توان جزء مناطق مرزی و نواحی شرقی ایران به حساب آورد که دارای آب و هوایی خشک با قدرت تبخیر شدید است؛ به طوری که قسمتهای جنوب و جنوب شرقی آن را منطقه پست کویری ابرقو تشکیل داده است. قرار گرفتن بخش جرقویه علیا در مجاورت کویر ابرقو و همچنین تالاب گاوخونی هوای این بخش را تحت تأثیر قرار داده و قدرت گرما و تبخیر شدید مانع ایجاد بارندگی زیاد می گردد و متوسط بارندگی این بخش را به کمتر از 100 میلمتر رسانده است
مشاغل
شغل اکثریت قریب به اتفاق اهالی، دامداری و کشاورزی است و از دیرباز مردم بخش به این حرفه مشغول بوده اند. وجود سه دهانه چشمه و تعداد 55 قنات و یک رودخانه فصلی به نام ایزدخواست آب کشاورزی این بخش را تأمین می کند. وجود زمینهای مستعد برای کشاورزی و نیز وجود مردم سخت کوش و تلاشگر زمینه بسیار مناسبی است که دربخش کشــــاورزی می توان سرمایه گذاری کرد. در سالهای اخیر و با بستن سـد بر روی رودخانه ایـــزدخواست حقا به رامشه به صورت مطلوب تحویل نگردیده و همین امر باعث رکود کشاورزی و وارد آمدن خسارت زیاد به این بخش شده است.
از دیگر مشلغل اهالی، دامداری است که بیشتر به صورت سنتی و نیمه صنعتی اداره می شود. مراتع اطراف این بخش از جمله منابعی است که دامداران به صــورت فصــلی از آن استفاده می نمایند و سایر فصول که چرا ممنوع است، دامداران با تهیه علوفه دامهـــای خود را تعلیف می نمایند. تولیدات کشاورزی بخش شامل گندم ، جو، چغندر قند، دانه های روغنی، علوفه دام و محصولات باغی شامل انار، پسته، زرد آلو، بادام و انگور می باشد.
انواع دامهای تولیدی این بخش شامل گاو، گوسفند و بز می باشد و علوفه دامی نیز بیشتر در همین بخش تولید می شود. مرغداری در این بخش نیز وجود داشته و در حال حاضر به صورت مدرن و ماشینی در آمده است.
 علاوه بر مشاغل یاد شده وجود صنایع دستی و همچنین سایر صنایع جدید از دیگر مواردی است که مردم به آن مشغولند.
صنایع دستی
از دیرباز صنایع دستی مورد توجه اهالی هنرمند این بخش بوده است. صنایع دستی در روستاهای این بخش به چندین رشته تقسیم می شود و عبارتند از: قالیبافی، خورجین بافی، زیلو بافی، پتوبافی، پارچه و کرباس بافی و گیوه دوزی.
صنعت قالی بافی دراین بخش قدمت شصت ساله دارد و اکثریت قریب به اتفاق زنان خانه دار به این حرفه مشغول هستند تا جایی که در هرخانه حداقل یک دار قالی وجود دارد.
قالیهای تولیدی این بخش از مرغوبیت بالا برخوردار است به طوری که قالی از نوع معروف به قالی نایینی با بافت شهر حسن آباد بسیار مشهور و معروف است و خریداران فراوان دارد.
ازدیگر انواع فرش، یلمه و گبه است که ساکنین دهستان رامشه آن را تولید می نمایند.
سایر صنایع دستی یاد شده به دلیل تولیدات صنعتی مشابه از رونق بالا برخوردار نیست و تقریباً در حال حاضر از بین رفته است.
صنعت
علاوه بر امور یاد شده صنایع جدید نیز دراین بخش رواج یافته و مناطق صنعتی رامشه و شهر حسن آباد کارخانه های تولید مواد پلاستیک، پارچه بافی، ساخت صنایع فلزی و تولید قطعات پلاستیکی خودروها را در خود جای داده و از این طریق عده ای به کار مشغول شده اند.
معادن
علاوه بر چهار سطح اقتصادی (کشاورزی، دامداری، باغداری، صنایع دستی و صنعت مدرن) که وضعیت ارکان اربعه اقتصاد این خطه می باشند منابع اقتصادی دیگری وجود دارد که عده ای را به خود مشغول کرده است.
معادن نمک، سنگ مرمر، سنگ آهک، ازجمله معادن موجود این بخش است و تولیدات آن بیشتر به شهرهای بزرگ همچون اصفهان، تهران و شیراز صادر می شود.
ازجمله منابع مهم معدنی معدن نمک معروف به معدن خارا می باشد که گستره آن حدود 36 کیلومتر مربع است و از سویی به تالاب گاوخونی و از سوی دیگر به حدود 15 کیلومتری روستای خارا منتهی می شود .
نوع تولید این معدن نمک خوراکی وصنعتی بوده ومعدن ازنوع زایشی است یعنی هراندازه ازآن برداشت شود درصورت وجود آب، بعد از مدتی دوباره نمک جایگزین آن خواهد شد و پایان یافتن عمر آن قابل پیش بینی نیست.
دین و مذهب
کلیه ساکنین بخش، شیعه اثنی عشری بوده و پایبند به نظام جمهوری اسلامی اند تا جایی که در زمان جنگ تحمیلی از همان روزهای اول شروع جنگ در میادین جنگ حاضر شده و تا پایان جنگ و پذیرش قعطنامه 598 و حتی در عملیات مرصاد که از سوی منافقین سازماندهی شد، حضور فعال داشته و بیش از 750 شهید، تعداد زیادی جانباز، آزاده و جاوید الاثر تقدیم انقلاب نموده است. وجود مساجد و تکایای فعال دراین بخش خود مبین این مطلب است.
وضعیت فرهنگی، سیاسی، اجتماعی
این بخش دارای مردمی فرهنگ دوست و علاقه مند به فراگیری علوم از جنبه های مختلف می باشد. وجود مراکز آموزشی متعدد، کانونهای فرهنگی تربیتی، مجامع دینی و همچنین حضور پرشور جوانان ونوجوانان در صوفوف نماز جماعت و سایر مراسم دینی و مذهی و ملی بر بینش فرهنگی و اعتقادی مردم جلوه بیشتری می دهد.
تربیت علمای بنام، اساتید دانشگاه، پزشک، مهندس، فرهنگی و تعداد زیادی دانشجوی برادر و خواهر در مؤسسات آموزش عالی کشور از افتخارات این بخش است که تعدادی از آنها نیز در پستهای کلیدی مشغول به کار هستند. در این بخش روحانیون و طلاب و علمای بزرگ همچون ملامحمد کاظم معروف به آخوند نودشنی و آیت الله حائری دستجردی که از مفاخر شیعه می باشند، رشد و تربیت یافته اند. سایرین نیز به سهم خود خدمات ارزنده ای را به اسلام و مسلمانان ارائه نموده اند.
آثار باستانی
بخش جرقویه علیا به دلیل قدمت تاریخی آن، آثار تاریخی زیادی در خود جای داده است. و تعدادی از آنها عبارتند از: 1 ـ مجموعه دژ کوه در جنوب غرب شهرحسن آباد 2 ـ مجموعه جاپا حضرت در نزدیکی چشمه دستجرد 3 ـ مجموعه مسکونی معروف به خانه های تودشک 4 ـ سه گنبد درنزدیک اسفنداران 5 ـ مجموعه دژوقلعه روستای مالواجرد 6 ـ کوشک کوچک وکوشک بزرگ رامشه 7 ـ امام زاده روستای مالواجرد 8 ـ مقبره روستای خارا معروف به باباترک از عرفای قرن هفتم هجری 9 ـ امام زاده سلطان ابوسعید دستجرد که اخیراً بازسازی شده است 10. پیر اسماعیل روستای مالواجرد مربوط به دوره های هفتم هجری 11 ـ مسجد آدینه دستجرد و گنبد پاشیر 12 ـ آب انبار درباغ حسن آباد 13 ـ مسجد جامع رامشه 14 ـ مسجد پاگلدسته رامشه 15 ـ تخت سرخ 16 ـ آتشگاه بهرام گور و بسیاری از آثار برجای مانده از دوران قدیم .
از جاهای دیدنی و تفریحی بخش نیز می توان مجموعه شـاه قنـداب و غـار معــروف آن، چشمه دستجرد، و مزارع اطراف و همچنین مزارع و تفریحگاه های موجود در دهستان رامشه را نام برد.
منابع گیاهی
به دلیل وجود کوهستانهای زیادی که معروفترین آنها عبارتند از: رشته کوه چاه خزانه در جنوب حسن آباد و سیاه کوه رامشه، از قدیم الایام استفاده از داروهای گیاهی مورد توجه اهالی بوده است و این داروها بیشتر در این مناطق یافت می شود. از معروفترین آنها گیاه آویشن و گیاه مریم نخودی است که به صورت خودرو رشد کرده و مردم از آن استفاده می نمایند. در زمینهای کشاوری نیز گیاه شیـریـن بیـان کـه در اصطلاح به آن مجو می گویند، رشد نموده و مورد استفاده قرار می گیرد. از دیگر منابع گیاهی می توان به گوش بره اشاره نمود که این گیاه جنبه خوراکی دارد.
تذکر وبلاگ: با تشکر از نویسنده محترم، بنای نویسنده بر این بوده که اطلاعات را به اجمال بیان کند. جا دارد اطلاعات با تفصیل بیشتر بیان گردد. مثلا مجموعه دژکوه و مجموعه جاپا حضرت.
منتظر نوشته های دیگر ایشان و دیگر همشهریان هستیم.