قبرستان دژکوه و اسرار آن
حسن صادقی
در این مقاله می خوانیم: جا دارد مسئولان شهر، مخصوصاً شهردار محترم و شورای اسلامی شهر از طریق سازمان میراث فرهنگی، از باستان شناسان دعوت کنند تا با ابزارهای پیشرفته و با حفاری های حسابشده به تحقیق در این تپه های باستانی بپردازند. بی تردید اینجا اسرار مهمی را در دل خود جای داده و قدیمی تر از بسیاری از اماکنی است که امروزه مورد توجه باستان شناسان است.
«دژکوه» یا به زبان محلی حسن آباد «دیزی کوه» کوهی کوچک و تپه ای شکل است که در شمال غربی شهر حسن آباد قرار دارد. بر فراز بلندترین قسمت این کوه آثار چندین بنای گِلی به شکل برج دیده می شود که گویا این بناهای جداگانه به وسیله ی دیوارهای بزرگ به همدیگر متصل بوده اند و قلعه و دژی مستحکم را تشکیل می دادند. البته آثار ویرانه های دیگری هم دیده می 
شود که نشانه ی وسعت و کامل بودن این بنای گِلی می باشد. اما اینکه آیا در اطراف دژکوه خانه هایی نیز وجود داشته است یا نه؟ سؤالی همچنان مجهول است.
در پایین و اطراف تپه های دژکوه چندین رشته قنات وجود دارد که همگی به طرف صحراهای حسن آباد جاری می باشند و بین دژکوه و این رشته قنات ها، قبرستانی نسبتاً بزرگ واقع شده است.
قبرستان دژکوه شاید بیانگر اسراری زیاد باشد که جا دارد مسئولان شهر و کارشناسان، تحقیقات بیشتری در این زمینه داشته باشند؛ زیرا با کمال تأسف به علت نبود اداره ی میراث فرهنگی در جرقویه، خسارتهای جبران ناپذیری به مجموعه های تاریخی این منطقه وارد شده که از جمله همین مجموعه ی دژکوه و اطراف آن است.
سؤال:این قبرهای اطراف دژکوه متعلق به چه قوم و قبیله ای بوده است و اصلاً مذهب و نژاد آنها چه بوده؟
جواب: اولاً تا تحقیقات کاملی توسط باستان شناسان و محققین انجام نگیرد نمی توان در مورد دژکوه و قبرستان آن به طور یقین نظر داد. دوم اینکه هنوز هیچ سنگ نوشته یا مدرکی از دژکوه و قبرستان آن کشف نشده که بتوان از روی آن تاریخچه ی این منطقه را بیان نمود. پس به اظهار نظر را با دشواری روبه رو کرده است و موضوع دیگری که کار تحقیقات را مشکلتر کرده، خاکبرداری های غیرمجاز توسط ماشین داران به بهانه های مختلف در قبرستان دژکوه است.
به عنوان مثال یکی از راننده های تراکتور در حسن آباد که سال ها در آن محوطه خاک برداری می کرد، می گفت: تعداد قبرهای پای دیزی کوه آنقدر زیاد بود که در حال کار کردن با ماشین، دائم لاستیک های سنگین تراکتور داخل این قبرها فرو می رفت و مرده های آنجا دارای اسکلت های قوی و بزرگی بودند و شکل قبرها متفاوت بود ولی اکثر قبرها فقط شبیه یک گودال بوده و همچنین بعضی از این قبرها را همانند دالان، سقف زده بودند. تعدادی از این قبرها با همدیگر متفاوت بوده که شاید مربوط به دوره های مختلف باشد.
البته این راننده ی تراکتور از افشای مسائل دیگر خودداری می کند. آیا از تخریب این قبرها اشیاء ارزشمندی هم به دست آورده یا ...؟
تا پایان سال 1387 هنوز قسمت بزرگی از این قبرستان مشخص بوده ولی کارگران شهرداری حسن آباد بدون اطلاع از چنین قبرستانی، در پروژه ی ارزشمند خیابان دژکوه، محوطه ی زیادی از این قبرستان را بدون اینکه جزء خیابان باشد با ماشین های سنگین صاف کردند و آثار این قبرها را به کلی از بین بردند. اما هنوز قسمت کوچکی از قبرستان را می توان مشاهده نمود.
باز می گردیم به سؤال اول که: صاحبان این قبرها چه کسانی بوده اند و این قبرستان متعلق به کدام روستا می تواند باشد؟ اگر از فراز این کوه به دقت اطراف را مشاهده کنیم، متوجه می شویم که روستاهای کمال آباد و دستجرد با فاصله ی بیشتری از این کوه قرار دارند. در ضمن این روستاها دارای قبرستان های قدیمی می باشند (مثلاً قبرستان قدیمی دستجرد که در مسیر خروجی این روستا به طرف ورزنه قرار دارد). شاید بتوان گفت: مردم ساکن در قلعه ی تودشک (که از حسن آباد بوده اند) مرده های خود را در پای دژکوه دفن می کردند ولی به راحتی می توان حدس زد که قبرستانی به این وسعت نمی تواند فقط مخصوص ساکنین یک قلعه ای باشد که کمتر از 200 نفر جمعیت را در خود جای می دهد، پس شاید فقط تعدادی از این قبرها متعلق به تودشک باشد. می ماند حسن آباد، همان طور که قبلاً گفتیم چندین رشته قنات از پای دژکوه جاری می شود که همگی به طرف صحراهای حسن آباد جاری هستند و این قبرستان بین این قنات ها و دژکوه قرار گرفته است، پس دژکوه و قنات های اطراف آن نزد مردم حسن آباد از اهمیت ویژه ای برخوردار بوده و شاید هم در قبل از اسلام آنجا را یک مکان مقدس می دانستند که مرده های خود را در آنجا دفن کرده اند.
در مورد تاریخ این قبرستان هیچ مدرکی در دست نیست اما با توجه به اینکه سنگ قبرهای قبرستان داخلی حسن آباد فقط تا 400 سال قبل را نشان می دهد، شاید بتوان گفت این قبرستان مربوط به قبل از چهارصد سال است، زمانی که داخل حسن آباد قبرستانی نبوده است. نبود سنگ قبر برای گورهای دژکوه می تواند نشانه ی قدیمی بودن این قبرستان باشد یعنی این قبرستان آنقدر قدیمی است که در آن زمان امکان تهیه ی سنگ قبر وجود نداشته است.
جا دارد مسئولان شهر، مخصوصاً شهردار محترم و شورای اسلامی شهر از باستان شناسان دعوت کنند تا با ابزارهای پیشرفته و با حفاریهای حسابشده به تحقیق در این تپه های باستانی بپردازند. بی تردید این تپه های تاریخی قدیمی تر از بسیاری از اماکنی است که امروزه مورد توجه باستان شناسان خارجی و داخلی است. مسلما در این بخش از سرزمین کهن جرقویه اسراری نهفته است که با حفاریهای علمی قابل دسترس خواهد بود.
همراه: 09138659578
