گفت و گو با پژوهشگر برجسته
علی شفیعی نیک آبادی
محقق ارجمند جناب استاد علی شفیعی نیک آبادی با امکاناتی بسیار اندک با تدوین کتاب گرانسنگ «گرکویه سرزمینی ناشناخته بر کران کویر» خدمتی سترگ به جرقویه را سامان داد و چهره ای ماندگار از خود به جای گذارد و اکنون نیز بدون پشتیبان مادی و تنها با سرمایه ی عشق سرشار به وطن، همچنان به تحقیقات خود ادامه می دهد. امید که در آینده نیز شاهد نشر دیگر آثار پرقیمت ایشان باشیم.
به منظور آشنایی با این محقق گرامی از ایشان دعوت کردیم تا در مصاحبه ای کتبی شرکت کنند و ایشان بزرگوارانه به پرسشهای ما پاسخ گفتند. با سپاس فراوان، شما را به مطالعه ی این گفتگو دعوت می کنیم.
زندگی شخصی
ـ چه سال و کجا متولد شدید؟
سال 1332 در روستای ینگ آباد (شهر نیک آباد امروزی) در بخش گرکویه اسپهان دیده به جهان گشودم و آموزشهای دبستانی را تا پایه ششم در همانجا به پایان بردم.
ـ چه زمانی به اصفهان مهاجرت کردید و چرا؟
پس از پایان یافتن خدمت سربازی که در شاهرود، تهران و تبریز گذراندم در سال 1353 به تهران رفتم و درکارخانه ایران خودرو سرگرم کار شدم و همزمان آموزش در پایه راهنمایی شبانه را در مدرسه راهنمایی شیخ بهایی تهران دنبال کردم.
ـ میزان تحصیلات کلاسیک شما چقدر است؟
کاردانی در رشته کهربا (فوق دیپلم برق) از هنرستانهای فرخ روز و سروش و مرکز آموزش وزارت نیرو دراسپهان.
ـ مطالعات غیر درسی شما در چه زمینه هایی بوده و هست؟
در زمینه تاریخ ایران بزرگ یا خاور میانه امروز.
ـ از شغلهای خود در گذشته و حال بگویید.
ازسال 1353 تا 1356 در گروه خودروسازی ایران خودرو تهران در بخش سواری سازی و از سال 1356 تا سال 1385 در شرکت برق اسپهان و در سال 85 بازنشسته شده و اکنون در کنار فرزندانم به کار ساخت تابلوهای برق صنعتی سرگرم هستم.
ـ چه تعداد فرزند دارید و چه می کنند؟
دو پسر و یک دختر دارم. فرزندان پسر دارای آموزشهای دانشگاهی در رشته کهربا (برق) هستند و فرزند دختر در دبیرستان سرگرم آموزش می باشد.
دریافت جایزه ادبی گفتارنویسی فنی از مدیریت عامل برق منطقه ای اصفهان مهندس شهیدی و مهندس محقق
اسپهان ـ سال 1372
کتاب گرکویه
ـ چرا به فکر تدوین کتاب گرکویه افتادید؟
جناب آقای فاطمی گرامی مگر برنامه این نیست که میهن ما در همه رشته ها به خودبسندگی برسد؟ تاکی باید هرودت ها و گزنفون ها و پسر بطوطه ها و پسر خلدونها و خاورشناسان بیگانه برای کشور ما تاریخ بنویسند؟ مگر ما چه چیزی از آنها کم داریم که در پژوهشهای تاریخی از دیگران دریوزگی کنیم. مگر نه این است که امروزه به کوشش همین استادان دانشگاههای خودمان، اندک اندک با بررسی روی همین سرچشمه هایی که خودمان داریم پرده از زنگار تاریخ ایران برداشته می شود؟ برای نمونه تا چند سال پیش از این چه کسی می دانست کیخسرو کیانی که او را پادشاه داستانی می دانستند همان هوخشتره پادشاه نام آورمادها است. و یکی از پژوهشگران ایرانی امروز از روی سرچشمه هایی مانند شاهنامه و اوستا روشن نمود که کیخسرو کیانی کسی نیست مگر همان هوخشتره پادشاه نام آور ماد. خوب، یکی هم درکار نگارش نسکی برای گرکویه باید پیشگام می شد که شوریده تر از بنده پیدا نشد.
ـ تدوین آن از چه سالی آغاز شد و چند سال طول کشید؟
اندیشه این کار فرهنگی از زمان نوجوانی در سر بنده بود تا اینکه زمانی که به سربازی رفتم در هنگام گذراندن زمان آموزشی در پادگان شاهرود، بخش فرهنگی ارتش، نسکچه هایی (کتابچه هایی) در باره تاریخ ایران در دسترس سربازان می گذاشت و بنده با خواندن این نسکچه ها بیشتر به تاریخ ایران دلبستگی پیدا کردم و انگیزه دیگر هم اینکه از آنجا که اگر کسی در تهران و یا اسپهان می پرسید گرکویه کجاست مردم گرکویه پاسخ می دادند در باختر استان یزد و یا در خاور شهرستان شهرضا و یا می گفتند: ما شهرضایی هستیم.
دیگر اینکه اگر نسکهایی هم در باره تاریخ گرکویه که این همه پیشینه تاریخی دارد درگذشته در دسترس بوده است مانند نسک محمد حنفیه و ایران در روستای پیکان و گرشاسب نامه در حسن آباد، از روی ناآگاهی مردم از سوی سوداگران فرهنگی در گذشته به تاراج رفته و گذشته گرکویه با این پیشینه تاریخی همچنان درپرده فراموشی پنهان مانده بود. این بود که بنده کار پژوهش و نگارش این نسک (کتاب) را پیرامون سال 68 آغاز کردم و سرانجام کار چاپ دوم آن را هم در سال 78 به پایان رساندم.
آتشگاه گرکویه (دستگرد) 1378
ـ کتاب چند بار تجدید چاپ شده و تاریخ چاپ آنها چه زمانی است؟
دوبار. در سال1372 چاپ نخست و درسال 1378کار چاپ دوم آن به پایان رسید.
ـ برای تدوین و چاپ کتاب با چه مشکلاتی روبه رو بودید؟
گرفتاریهای اینگونه کارهای فرهنگی بسیار است و برجسته ترین آنها برای ماها که کسی ما را پشتیبانی پولی نمی کند، گرفتاریهای پولی و گرفتاریهای به دست آوردن سرچشمه های دست یکم و بنچگ (سند) و نگاره (عکس) هزینه های کناری، هزینه های خودرو و ازهمه برجسته تر، مایه گذاشتن از روزگار گرانمایه جوانی و بازماندن از زندگی روزمره.
ـ عکس العمل دیگران با تدوین چنین کتابی چگونه بود؟
بیشتر واکنشها بسیار خوب است.
ـ از جهت علمی و از جهات دیگر چه کسانی به شما بیشترین کمک کردند؟
از نگر دانشی از برخی از استادان دانشگاه اسپهان و از نگر آگاهیها از کهنسالان گرکویه و دیگر جاها.
ـ برای تدوین این کتاب به حسن آباد هم سفر کردید؟ چند بار؟
آری و شاید ده ها بار.
ـ در حسن آباد چه افرادی بیشترین همکاری را با شما داشتند؟
با روانشاد سراینده ارجمند حسن صادقی و بیشتر از همه با دوست گرامی آقای محمد جمشیدی فرهنگی و عکاس و روانشاد حاج محمد طباطبایی و برادران حسینی دستگردی در اسپهان و آقای مهدیزاده سرپرست جهاد کشاورزی و بسیاری از مردم خوب و مهمان نواز دستگرد و حسن آباد.
ـ ایراد قابل ذکر در مورد کتاب شما ـ با تمام ارزش و اهمیت آن ـ این است که به دلیل گسترده بودن موضوع تحقیق شما، این امکان برای شما فراهم نبوده که در مورد هر روستا و شهر، تحقیق لازم را انجام داده حق مطلب را ادا کنید. به عبارت دیگر در مورد هرشهر و روستا اطلاعاتی اندک ارائه کرده اید. آیا این را قبول دارید؟
آری زیرا اگر بخواهیم درباره این سرزمین با این گستردگی این کار را انجام دهیم آنگاه، مثنوی هفتاد من کاغذ شود.
ـ نسخه های کتاب گرکویه کمیاب بلکه نایاب شده. آیا بنای تجدید چاپ ندارید؟
به انگیزه نبودن بودجه آهنگ چنین کاری را ندارم.
ـ آیا اصلاحات و تغییراتی در کتاب گرکویه داده اید؟
آری اما آنها را در نسکی (کتابی) که در دست نگارش دارم و درپیوند با اسپهان می باشد در آینده به یاری خداوند بزرگ اگر بودجه آن از جایی فراهم شود خواهم آورد.
ـ آیا عکس و اسنادی از حسن آباد برای درج در وبلاگ دارید؟
مگر همانهایی که در نسک گرکویه آمده چیز دیگری ندارم.
گروهی از رزمندگان حسن آباد گرکویه رهسپار جنگ با عراق دهه ی 1360
امور دیگر
ـ به جز کتاب گرکویه، آیا آثار دیگر نیز در زمینه ی تاریخ و جرقویه دارید؟
همان نسکی که در دست نگارش دارم.
ـ آیا هنوز تحقیقات شما در مورد جرقویه ادامه دارد؟
در نسک نوین آری.
ـ جرقویه از نادر اماکنی است که در عین کهن بودن آن، به درستی معرفی نشده به گونه ای که برخی پژوهشگران ـ که چندین کتاب و مقاله از آنها چاپ شده ـ این کلمه را به ضم جیم تلفظ می کنند. به نظر شما چه عواملی سبب این ناشناختگی شده؟
ناآگاهی مردم از گذشته تاریخی خود.
کنار گروهی از مردم نیک آباد ـ زمستان 1376
ـ برای شناساندن جرقویه وحسن آباد،چه پیشنهادی دارید؟
پشتیبانی از کسانی که در این کارها کوشش می کنند.
ـ فکر نمی کنید تأسیس مرکز «جرقویه شناسی» کمک قابل توجه در شناخت و شناساندن جرقویه کند؟
چرا بسیارخوب است.
ـ همانگونه که می دانیم زبان جرقویه ای رو به کنار گذاشته شدن است و در آینده ی نزدیک کسی با این زبان صحبت نخواهد کرد. بهترین راه برای حفظ آن برای آیندگان، مکتوب کردن آن است اما بسیاری از افراد باسواد، از نگارش آن عاجزند یا برخی کلمات را هرکس به یک شکل می نویسد. برای نوشتاری کردن این زبان، چه راهی را پیشنهاد می کنید؟
همان روشی که بنده در نسک (کتاب) گرکویه آورده ام. و دیگر اینکه شما که به تهران نزدیکتر هستید از سرپرست فرهنگستان زبان پارسی بخواهید دست کم از این گویش در بارور ساختن زبان پارسی بهره برداری کند و اگر بودجه و برنامه ای برای این کار در نگر گرفته شود بنده آماده ام با فرهنگستان همکاری کنم. همان گونه که پیش از این هم بنده با فرهنگستان نامه نگاری کرده و سود این کار بزرگ را به آنها یادآوری کرده ام.
ـ پس از زیاد شدن ارتباط مردم با جاهای دیگر و سواددار شدن و راه یافتن تلویزیون و اینترنت به خانه ها و ... شاهد کمرنگ شدن و گاه از بین رفتن آداب و رسوم بومی منطقه هستیم. چگونه می توان این آداب و رسوم را حفظ کرد و اساسا حفظ آنها لزومی دارد؟
برخی از آیینها مانند نوروز و جشن مهرگان و شب چله و آشپزی در کشتزارها و آیینهایی که درگذشته در روزهای نوروز در کنار آتشگاه گرکویه انجام می گرفت و میر نوروزی و مانند اینها بسیار بجا و خوب هستند و زنده کردن آنها بسیار خوب است. ازکهنسالان روستاها بپرسید و در تارنما بنویسید تا جوانان بیشتر با اینگونه آیینها آشنایی پیدا کنند.
ـ اگر کسی بخواهد در مورد منطقه پژوهشی داشته باشد و بخواهد کتابی بنویسد چه توصیه هایی به او دارید؟
یک خودرو پژو 405 نو و 5 جفت کفش ملی و یک کیف پر از پول و شور جوانی فراوان و ایستادگی در برابر سخنهای مردم و شکیبایی و شوریدگی علی شفیعی نیک آبادی پیش نیاز این کاراست.
ـ به نظر شما چه پژوهشی بر زمین مانده که جا دارد دنبال شود؟
نامه نگاری به سازمان بازمانده های تاریخی اسپهان برای بازسازی بازمانده های تاریخی گرکویه و آغاز کاوشهای باستان شناسی در شهرهای باستانی گابت و تخت سرخ و چاچ و بادگرد.
باسپاس فراوان اسفندماه 1388
علی شفیعی نیک آبادی
